หมายเหตุ

๑. ภายหลังกรณีซีอาน พวกจักรพรรดินิยมญี่ปุ่นได้แสดงท่าทีผ่อนคลายทางภายนอกเป็นการชั่วคราว เพื่อจะผลักดันให้ทางการก๊กมินตั๋งทำลายสันติภาพภายในประเทศของจีนซึ่งเริ่มปรากฏเป็นจริงขึ้นแล้วในเวลานั้น และทำลายแนวร่วมประชาชาติต่อต้านญี่ปุ่นซึ่งกำลังค่อย ๆ ก่อรูปขึ้น. โจรญี่ปุ่นได้ยุยงส่งเสริมให้รัฐบาลปกครองตนเองเถื่อนของมองโกเลียในส่งโทรเลขสนับสนุนรัฐบาลก๊กมินตั๋งที่นานกิงสองครั้ง คือ เมื่อเดือนธันวาคม ปี ๑๙๓๖ ครั้งหนึ่ง และเมื่อเดือนมีนาคม ปี ๑๙๓๗ อีกครั้งหนึ่ง. ยิ่งกว่านั้น ซาโตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศญี่ปุ่นยังได้เกลี้ยกล่อมเจียงไคเช็คอย่างออกหน้าออกตา โดยแสร้งแถลงว่าจะเปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ที่ญี่ปุ่นมีต่อจีนในอดีต ช่วยจีนให้เป็นเอกภาพและได้รับการฟื้นฟู. อีกด้านหนึ่ง ญี่ปุ่นยังได้ให้ขุนคลังเกนยี โกดามากับพวกจัดตั้งสิ่งที่เรียกว่า “คณะสังเกตการณ์ทางเศรษฐกิจ” เดินทางมาประเทศจีน โดยแสร้งแถลงว่าจะช่วยจีน “บรรลุการจัดตั้งรัฐสมัยใหม่”. สิ่งที่เรียกว่า “การทูตซาโต” และที่ว่า “ญี่ปุ่นถอย” ในความเห็นของคนบางคนที่หลงเชื่อปรากฏการณ์ลวงตาของจักรพรรดินิยมญีปุ่นนั้น ก็หมายถึงแผนกโลบายรุกรานชุดนี้นั่นเอง.

๒. รัฐบาลก๊กมินตั๋งได้จับกุมเสิ่นจินหรูและคนอื่น ๆ รวม ๗ คน ซึ่งเป็นหัวหน้าที่นำการเคลื่อนไหวต่อต้านญี่ปุ่นกอบกู้ประเทศชาติที่เซี่ยงไฮ้ในเวลานั้นเมื่อเดือนพฤศจิกายน ปี ๑๙๓๖ และอัยการศาลชั้นสูงของก๊กมินตั๋งที่ซูโจวได้ยื่น “ฟ้อง” พวกเขาเมื่อเดือนเมษายน ปี ๑๙๓๗. ทางการก๊กมินตั๋งยังคงใช้คำกล่าวปฏิกิริยาที่เคยใช้เรื่อยมาในการกล่าวหาการเคลื่อนไหวรักชาติทั้งปวงว่า “เป็นภัยต่อสาธารณรัฐ” แล “ข้อหา” ที่ปรักปรำเสิ่นจินหรูและคนอื่น ๆ ก็ใช้คำว่า “เป็นภัยต่อสาธารณรัฐ” เช่นเดียวกัน.

๓. ก่อนกรณีซีอาน กองทัพอีสานเดิมประจำอยู่ที่ชายเขตมณฑลส่านซีกับกานซู่และติดต่อสัมพันธ์โดยตรงกับกองทัพแดงภาคเหนือส่านซี ด้วยเหตุนี้จึงได้รับผลสะเทือนจากกองทัพแดงอย่างลึกซึ้ง ผลสุดท้ายก็ก่อกรณีซีอานขึ้น. เมื่อเดือนมีนาคม ปี ๑๙๓๗ พวกปฏิกิริยาก๊กมินตั๋งได้สั่งย้ายกองทัพอีสานไปทางตะวันออกสู่เหอหนานและอันฮุยโดยพลการ เพื่อจะตัดความสัมพันธ์ระหว่างกองทัพแดงกับกองทัพอีสาน และถือโอกาสนี้ก่อความแตกแยกขึ้นภายในกองทัพอีสาน.

๔. หยางหู่เฉิงเป็นหัวหน้าทางการทหารภาคพายัพซึ่งได้ก่อกรณีซีอานขึ้น มีชื่อเสียงเท่าเทียมกับจางโซเหลียง เวลานั้นเขาทั้งสองได้ชื่อแฝดว่า “จาง-หยาง”. เมื่อปล่อยตัวเจียงไคเช็คแล้ว จางโซเหลียงได้ส่งเจียงกลับนานกิง, พอถึงก็ถูกกักตัวทันที. เมื่อเดือนเมษายน ปี ๑๙๓๗ หยางหู่เฉิงก็ถูกพวกปฏิกิริยาก๊กมินตั๋งบังคับให้ออกจากตำแหน่ง และเดินทางไปต่างประเทศ. ภายหลังที่สงครามต่อต้านได้ระเบิดขึ้น หยางกลับประเทศจีนเพื่อเตรียมร่วมงานต่อต้านญี่ปุ่น ก็ถูกเจียงไคเช็คคุมขังไว้เป็นเวลานาน และในที่สุดถูกสังหารในค่ายกักกันในขณะที่กองทัพปลดแอกประชาชนยกเข้าประชิดจุงกิงเมื่อเดือนกันยายน ปี ๑๙๔๙.

๕. ถุงกวานเป็นด่านสำคัญทางการทหารที่ชายเขตมณฑลระหว่างส่านซี เหอหนาน กับซานซี. เมื่อเกิดกรณีซีอาน กองทหารก๊กมินตั๋งประจำอยู่ทางตะวันออกของถุงกวานเป็นส่วนใหญ่ เวลานั้นผู้ที่ได้ชื่อว่าเอียง “ซ้าย” บางคน (จางกว๋อเถาเป็นคนหนึ่งในจำนวนนั้น) ถือความคิดเห็นให้ “ตีออกไปนอกถุงกวาน” ซึ่งก็คือ ให้เข้าตีกองทหารก๊กมินตั๋ง. ความคิดเห็นนี้ตรงกันข้ามกับเข็มมุ่งของศูนย์กลางพรรคที่ให้จัดการกับกรณีซีอานด้วยสันติวิธี.

๖. ภายหลังการปฏิวัติเดือนตุลาคมของรัสเซีย จักรพรรดินิยมฝรั่งเศสได้ดำเนินนโยบายที่เป็นอริกับสหภาพโซเวียตอยู่เป็นเวลายาวนาน. หลังการปฏิวัติเดือนตุลาคมไม่นาน รัฐบาลฝรั่งเศสก็เข้าร่วมอย่างแข็งขนในการแทรกแซงด้วยกำลังอาวุธซึ่ง ๑๔ ประเทศกระทำต่อสหภาพโซเวียตระหว่างปี ๑๙๑๘ ถึงปี ๑๙๒๐ และเมื่อการแทรกแซงครั้งนี้ล้มเหลวลงแล้ว ก็ยังคงดำเนินนโยบายปฏิกิริยาที่ทำให้สหภาพโซเวียตอยู่โดดเดี่ยวอีกต่อไป. จนกระทั่งเดือนพฤษภาคม ปี ๑๙๓๕ เนื่องจากการทูตสันติภาพของสหภาพโซเวียตได้ส่งผลสะเทือนเข้าไปในหมู่ประชาชนฝรั่งเศส และเนื่องจากการคุกคามของฟัสซิสต์เยอรมันต่อฝรั่งเศส ฝรั่งเศสจึงได้ทำสนธิสัญญาช่วยเหลือซึ่งกันและกันกับสหภาพโซเวียต. แต่ในเวลาต่อมา รัฐบาลปฏิกิริยาฝรั่งเศสก็หาได้ปฏิบัติตามสนธิสัญญานี้อย่างซื่อสัตย์ไม่.

๗. โปรดอ่านประกอบจากเรื่อง “แถลงการณ์พรรคคอมมิวนิสต์” ของมาร์กซกับเองเกลส์ ส่วนที่ ๔ เรื่อง “ยุทธวิธีสองอย่างของพรรคสังคมประชาธิปไตยในการปฏิวัติประชาธิปไตย” ของเลนิน ส่วนที่ ๑๒-๑๓ และเรื่อง “แบบเรียนประวัติศาสตร์พรรคคอมมิวนิสต์แห่งสหภาพโซเวียต (บอลเชวิค) ฉบับสังเขป” บทที่ ๓ ตอนที่ ๓.

๘. โปรดอ่านประกอบจากนิพนธ์ของสตาลิน เรื่อง “ว่าด้วยรากฐานลัทธิเลนิน” ส่วนที่ ๓ เรื่อง “การปฏิวัติเดือนตุลาคมกับยุทธวิธีของชาวพรรคคอมมิวนิสต์รัสเซีย” ส่วนที่ ๒ และเรื่อง “ว่าด้วยปัญหาบางประการของลัทธิเลนิน” ส่วนที่ ๓.

๙. จากปาฐกถาของสตาลินที่กล่าวในที่ประชุมประกอบพิธีสำเร็จการศึกษาของนักศึกษาสถาบันกองทัพแดงเมื่อเดือนพฤษภาคม ปี ๑๙๓๕ ซึ่งมีข้อความว่า “คน ผู้ปฏิบัติงานเป็นทุนที่มีค่าที่สุดและมีความหมายชี้ขาดที่สุดในบรรดาทุนที่มีค่าทั้งปวงในโลก. จะต้องเข้าใจว่า ภายใต้เงื่อนไขของเราในปัจจุบัน ‘ผู้ปฏิบัติงานชี้ขาดทุกสิ่งทุกอย่าง’”.

๑๐. หมายถึงความแตกต่างระหว่างแนวทางของศูนย์กลางพรรคกับแนวทางถอยหนีของจางกว๋อเถาระหว่างปี ๑๙๓๕ ถึงปี ๑๙๓๖. โปรดอ่านประกอบจากหมายเหตุ ๒๒ ของเรื่อง “ว่าด้วยยุทธวิธีคัดค้านจักรพรรดินิยมญี่ปุ่น”. ที่สหายเหมาเจ๋อตุงกล่าวไว้ในที่นี้ว่า “ความแตกต่าง...ได้แก้ตกไปแล้ว” นั้น หมายถึงกองทัพแดงด้านที่ ๔ ได้บรรจบกับกองทัพแดงส่วนกลาง. ส่วนที่จางกว๋อเถาทรยศต่อพรรคอย่างเปิดเผยและเสื่อมทรามลงเป็นพวกปฏิปักษ์ปฏิวัติในเวลาต่อมานั้น หาใช่ปัญหาเกี่ยวกับแนวทางการนำอีกไม่, หากเป็นเพียงพฤติกรรมทรยศของส่วนบุคคลเท่านั้น.

หมายเหตุผู้แปล

1. การลักลอบสินค้าในที่นี้ หมายถึงการลักลอบนำสินค้าญี่ปุ่นเข้ามาในประเทศจีน.

2. “การช่วยเหลือซึ่งกันและกันทางเศรษฐกิจ” เป็นคำขวัญที่จักรพรรดินิยมญี่ปุ่นเสนอขึ้น โดยมีจุดมุ่งหมายที่จะดำเนินการปล้นสะดมและรุกรานทางเศรษฐกิจต่อประเทศจีน.

หมายเหตุ

* เรื่องนี้เป็นคำสรุปที่สหายเหมาเจ๋อตุงกล่าวในที่ประชุมผู้แทนทั่วประเทศของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศจีนเมื่อเดือน
พฤษภาคม ปี ๑๙๓๗.

๑. ภายหลังกรณีซีอาน พวกจักรพรรดินิยมญี่ปุ่นได้แสดงท่าทีผ่อนคลายทางภายนอกเป็นการชั่วคราว เพื่อจะผลักดันให้ทางการ

ก๊กมินตั๋งทำลายสันติภาพภายในประเทศของจีนซึ่งเริ่มปรากฏเป็นจริงขึ้นแล้วในเวลานั้น และทำลายแนวร่วมประชาชาติต่อ
  ต้านญี่ปุ่นซึ่งกำลังค่อย ๆ ก่อรูปขึ้น. โจรญี่ปุ่นได้ยุยงส่งเสริมให้รัฐบาลปกครองตนเองเถื่อนของมองโกเลียในส่งโทรเลข
  สนับสนุนรัฐบาลก๊กมินตั๋งที่นานกิงสองครั้ง คือ เมื่อเดือนธันวาคม ปี ๑๙๓๖ ครั้งหนึ่ง และเมื่อเดือนมีนาคม ปี ๑๙๓๗ อีกครั้ง
  หนึ่ง. ยิ่งกว่านั้น ซาโตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศญี่ปุ่นยังได้เกลี้ยกล่อมเจียงไคเช็คอย่างออกหน้าออกตา โดย
  แสร้งแถลงว่าจะเปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ที่ญี่ปุ่นมีต่อจีนในอดีต ช่วยจีนให้เป็นเอกภาพและได้รับการฟื้นฟู. อีกด้านหนึ่ง
  ญี่ปุ่นยังได้ให้ขุนคลังเกนยี โกดามากับพวกจัดตั้งสิ่งที่เรียกว่า “คณะสังเกตการณ์ทางเศรษฐกิจ” เดินทางมาประเทศจีน โดย
  แสร้งแถลงว่าจะช่วยจีน “บรรลุการจัดตั้งรัฐสมัยใหม่”. สิ่งที่เรียกว่า “การทูตซาโต” และที่ว่า “ญี่ปุ่นถอย” ในความเห็นของคน
  บางคนที่หลงเชื่อปรากฏการณ์ลวงตาของจักรพรรดินิยมญีปุ่นนั้น ก็หมายถึงแผนกโลบายรุกรานชุดนี้นั่นเอง.

๒. รัฐบาลก๊กมินตั๋งได้จับกุมเสิ่นจินหรูและคนอื่น ๆ รวม ๗ คน ซึ่งเป็นหัวหน้าที่นำการเคลื่อนไหวต่อต้านญี่ปุ่นกอบกู้ประเทศชาติ
ที่เซี่ยงไฮ้ในเวลานั้นเมื่อเดือนพฤศจิกายน ปี ๑๙๓๖ และอัยการศาลชั้นสูงของก๊กมินตั๋งที่ซูโจวได้ยื่น “ฟ้อง” พวกเขาเมื่อ
เดือนเมษายน ปี ๑๙๓๗. ทางการก๊กมินตั๋งยังคงใช้คำกล่าวปฏิกิริยาที่เคยใช้เรื่อยมาในการกล่าวหาการเคลื่อนไหวรักชาติทั้ง
ปวงว่า “เป็นภัยต่อสาธารณรัฐ” แล “ข้อหา” ที่ปรักปรำเสิ่นจินหรูและคนอื่น ๆ ก็ใช้คำว่า “เป็นภัยต่อสาธารณรัฐ” เช่นเดียวกัน.

๓. ก่อนกรณีซีอาน กองทัพอีสานเดิมประจำอยู่ที่ชายเขตมณฑลส่านซีกับกานซู่และติดต่อสัมพันธ์โดยตรงกับกองทัพแดงภาค
เหนือส่านซี ด้วยเหตุนี้จึงได้รับผลสะเทือนจากกองทัพแดงอย่างลึกซึ้ง ผลสุดท้ายก็ก่อกรณีซีอานขึ้น. เมื่อเดือนมีนาคม ปี
๑๙๓๗ พวกปฏิกิริยาก๊กมินตั๋งได้สั่งย้ายกองทัพอีสานไปทางตะวันออกสู่เหอหนานและอันฮุยโดยพลการ เพื่อจะตัดความ
สัมพันธ์ระหว่างกองทัพแดงกับกองทัพอีสาน และถือโอกาสนี้ก่อความแตกแยกขึ้นภายในกองทัพอีสาน.

๔. หยางหู่เฉิงเป็นหัวหน้าทางการทหารภาคพายัพซึ่งได้ก่อกรณีซีอานขึ้น มีชื่อเสียงเท่าเทียมกับจางโซเหลียง เวลานั้นเขาทั้งสอง
  ได้ชื่อแฝดว่า “จาง-หยาง”. เมื่อปล่อยตัวเจียงไคเช็คแล้ว จางโซเหลียงได้ส่งเจียงกลับนานกิง, พอถึงก็ถูกกักตัวทันที. เมื่อ
  เดือนเมษายน ปี ๑๙๓๗ หยางหู่เฉิงก็ถูกพวกปฏิกิริยาก๊กมินตั๋งบังคับให้ออกจากตำแหน่ง และเดินทางไปต่างประเทศ. ภาย
  หลังที่สงครามต่อต้านได้ระเบิดขึ้น หยางกลับประเทศจีนเพื่อเตรียมร่วมงานต่อต้านญี่ปุ่น ก็ถูกเจียงไคเช็คคุมขังไว้เป็นเวลา
  นาน และในที่สุดถูกสังหารในค่ายกักกันในขณะที่กองทัพปลดแอกประชาชนยกเข้าประชิดจุงกิงเมื่อเดือนกันยายน ปี
  ๑๙๔๙.

๕. ถุงกวานเป็นด่านสำคัญทางการทหารที่ชายเขตมณฑลระหว่างส่านซี เหอหนาน กับซานซี. เมื่อเกิดกรณีซีอาน กองทหารก๊ก
  มินตั๋งประจำอยู่ทางตะวันออกของถุงกวานเป็นส่วนใหญ่ เวลานั้นผู้ที่ได้ชื่อว่าเอียง “ซ้าย” บางคน (จางกว๋อเถาเป็นคนหนึ่งใน
  จำนวนนั้น) ถือความคิดเห็นให้ “ตีออกไปนอกถุงกวาน” ซึ่งก็คือ ให้เข้าตีกองทหารก๊กมินตั๋ง. ความคิดเห็นนี้ตรงกันข้ามกับเข็ม
  มุ่งของศูนย์กลางพรรคที่ให้จัดการกับกรณีซีอานด้วยสันติวิธี.

๖. ภายหลังการปฏิวัติเดือนตุลาคมของรัสเซีย จักรพรรดินิยมฝรั่งเศสได้ดำเนินนโยบายที่เป็นอริกับสหภาพโซเวียตอยู่เป็นเวลา
  ยาวนาน. หลังการปฏิวัติเดือนตุลาคมไม่นาน รัฐบาลฝรั่งเศสก็เข้าร่วมอย่างแข็งขนในการแทรกแซงด้วยกำลังอาวุธซึ่ง ๑๔
  ประเทศกระทำต่อสหภาพโซเวียตระหว่างปี ๑๙๑๘ ถึงปี ๑๙๒๐ และเมื่อการแทรกแซงครั้งนี้ล้มเหลวลงแล้ว ก็ยังคงดำเนิน
  นโยบายปฏิกิริยาที่ทำให้สหภาพโซเวียตอยู่โดดเดี่ยวอีกต่อไป. จนกระทั่งเดือนพฤษภาคม ปี ๑๙๓๕ เนื่องจากการทูต
  สันติภาพของสหภาพโซเวียตได้ส่งผลสะเทือนเข้าไปในหมู่ประชาชนฝรั่งเศส และเนื่องจากการคุกคามของฟัสซิสต์เยอรมัน
  ต่อฝรั่งเศส ฝรั่งเศสจึงได้ทำสนธิสัญญาช่วยเหลือซึ่งกันและกันกับสหภาพโซเวียต. แต่ในเวลาต่อมา รัฐบาลปฏิกิริยาฝรั่งเศสก็
  หาได้ปฏิบัติตามสนธิสัญญานี้อย่างซื่อสัตย์ไม่.

๗. โปรดอ่านประกอบจากเรื่อง “แถลงการณ์พรรคคอมมิวนิสต์” ของมาร์กซกับเองเกลส์ ส่วนที่ ๔ เรื่อง “ยุทธวิธีสองอย่างของ
  พรรคสังคมประชาธิปไตยในการปฏิวัติประชาธิปไตย” ของเลนิน ส่วนที่ ๑๒-๑๓ และเรื่อง “แบบเรียนประวัติศาสตร์พรรค
  คอมมิวนิสต์แห่งสหภาพโซเวียต (บอลเชวิค) ฉบับสังเขป” บทที่ ๓ ตอนที่ ๓.

๘. โปรดอ่านประกอบจากนิพนธ์ของสตาลิน เรื่อง “ว่าด้วยรากฐานลัทธิเลนิน” ส่วนที่ ๓ เรื่อง “การปฏิวัติเดือนตุลาคมกับยุทธวิธี
  ของชาวพรรคคอมมิวนิสต์รัสเซีย” ส่วนที่ ๒ และเรื่อง “ว่าด้วยปัญหาบางประการของลัทธิเลนิน” ส่วนที่ ๓.

๙. จากปาฐกถาของสตาลินที่กล่าวในที่ประชุมประกอบพิธีสำเร็จการศึกษาของนักศึกษาสถาบันกองทัพแดงเมื่อเดือนพฤษภาคม
   ปี ๑๙๓๕ ซึ่งมีข้อความว่า “คน ผู้ปฏิบัติงานเป็นทุนที่มีค่าที่สุดและมีความหมายชี้ขาดที่สุดในบรรดาทุนที่มีค่าทั้งปวงในโลก.
   จะต้องเข้าใจว่า ภายใต้เงื่อนไขของเราในปัจจุบัน ‘ผู้ปฏิบัติงานชี้ขาดทุกสิ่งทุกอย่าง’”.

๑๐. หมายถึงความแตกต่างระหว่างแนวทางของศูนย์กลางพรรคกับแนวทางถอยหนีของจางกว๋อเถาระหว่างปี ๑๙๓๕ ถึงปี ๑๙๓๖.
   โปรดอ่านประกอบจากหมายเหตุ ๒๒ ของเรื่อง “ว่าด้วยยุทธวิธีคัดค้านจักรพรรดินิยมญี่ปุ่น”. ที่สหายเหมาเจ๋อตุงกล่าวไว้ในที่
   นี้ว่า “ความแตกต่าง...ได้แก้ตกไปแล้ว” นั้น หมายถึงกองทัพแดงด้านที่ ๔ ได้บรรจบกับกองทัพแดงส่วนกลาง. ส่วนที่จา
   งกว๋อเถาทรยศต่อพรรคอย่างเปิดเผยและเสื่อมทรามลงเป็นพวกปฏิปักษ์ปฏิวัติในเวลาต่อมานั้น หาใช่ปัญหาเกี่ยวกับแนวทาง
   การนำอีกไม่, หากเป็นเพียงพฤติกรรมทรยศของส่วนบุคคลเท่านั้น.

หมายเหตุผู้แปล

1. การลักลอบสินค้าในที่นี้ หมายถึงการลักลอบนำสินค้าญี่ปุ่นเข้ามาในประเทศจีน.

2. “การช่วยเหลือซึ่งกันและกันทางเศรษฐกิจ” เป็นคำขวัญที่จักรพรรดินิยมญี่ปุ่นเสนอขึ้น โดยมีจุดมุ่งหมายที่จะดำเนินการปล้น
สะดมและรุกรานทางเศรษฐกิจต่อประเทศจีน.

ประวัติส่วนตัว